Als ik eerlijk moet zijn, dan mogen we niet langer wachten. Laten we onmiddellijk onderhandelen met andere gemeenten om te fuseren. Nu kunnen we nog kiezen en krijgen we mooie financiële voordelen. Als we dat niet doen, zullen binnen enkele jaren de fusies voor ons beslist worden en dan zonder voordelen.

By Wikibelgiaan CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Ik kon mijn gesprekspartner geen ongelijk geven. Nieuwe fusies zijn onvermijdelijk, want de meeste gemeenten zijn te klein om het steeds complexer wordende takenpakket uit te voeren, vooral op vlak van competenties, infrastructuur en technologie.

Steeds meer bevoegdheden worden doorgeschoven naar de gemeenten, zoals welzijn, gezondheidszorg en kinderopvang. Dit is nu reeds moeilijk om dragen voor een kleine gemeente en deze druk zal alleen maar toenemen. Ondersteuning door de provincies mogen we stilaan vergeten, want in 2018 zijn die helemaal uitgekleed. De schaalgrootte van veel gemeenten, om de uitdagingen van het heden en de toekomst aan te kunnen, is te klein.

In Vlaanderen zijn er bijna 100 intercommunales en meer dan 2.000 andere samenwerkingsverbanden van gemeenten, omdat de meeste gemeenten te klein zijn voor veel van hun taken.

DDS, één van onze bekendste intercommunales

Toch zijn intercommunales geen oplossing: ze liggen terecht onder vuur door hun ondoorzichtige structuren, het ondemocratische beleid en de weinig efficiënte organisatie. En dan spreken we nog niet over de overdreven vergoedingen voor de vertegenwoordigers.

Zoals Guy Tegenbos het stelt in De Standaard:

Die intercommunales eigenen zich het label ‘van openbaar belang’ toe, maar functioneren in feite als privébedrijven. De goede bedoelingen van vele bestuurders ten spijt, verdedigen ze niet in de eerste plaats de belangen van de burgers of van de gebruikers. Integendeel. Ze streven winstmaximalisatie na.

Zijn oplossing is simpel:

En als gemeenten zoveel samenwerkingsverbanden moeten oprichten, betekent dit dat ze te klein zijn, en dan moeten ze durven samen te gaan.

Vlaanderen staat hier niet alleen. In Nederland heeft zonder veel tegenstand en moeite het aantal gemeenten flink gereduceerd, Denemarken heeft zijn gemeentefusies achter de rug en Duitsland heeft concrete plannen.

Het was de ambitie van de huidige Vlaamse regering om de macht van de provincies te verleggen naar Vlaanderen en de gemeenten én het aantal gemeenten drastisch terug te schroeven tegen de verkiezingen van 2018. Helemaal geslaagd kun je deze ambitie niet noemen, maar toch heeft het enkele gemeenten in beweging gezet.

De laatste fusie in België dateert reeds uit 1983, toen Antwerpen fuseerde met zeven randgemeenten en volgens de geruchten bij experten, zoals Johny Vansevenant, zal de verplichte fusie wel eens in het volgende regeerakkoord kunnen staan.

Wie …

In februari konden we in de krant lezen dat de Limburgse gemeenten Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek er ernstig over na denken om te fuseren. Beide gemeenteraden hebben deze fusie principieel goedgekeurd. Vanaf 2019 gaan Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek vrijwillig op in één gemeente. Het wordt de eerste fusie in 33 jaar. Deze gemeente zal 23.500 inwoners tellen en de qua oppervlakte de grootste van Limburg worden. Op 14 oktober 2018 worden er gezamenlijke gemeenteraadsverkiezingen gehouden.

De reden van de fusie is vooral zorgen dat de nieuwe gemeente haar dienstverlening kan handhaven, zonder haar lasten te moeten verhogen (dit moet ons gemeentebestuur als muziek in de oren klinken). De Vlaamse regering biedt de gemeenten een schuldovername van in totaal 11,7 miljoen euro.

Ook Kruishoutem en Zingem gaan samensmelten in 2019. De belangrijkste reden is opnieuw van financiële aard, de nieuwe fusiegemeente zou bijna schuldenvrij zijn. Een andere reden is dat ze willen anticiperen op een verplichte fusie en niet willen aansluiten bij een grote stad, maar het heft in eigen handen wilden nemen en onderhandelen in gelijkaardigheid en gelijkwaardigheid.

Sint-Amands, straks gefuseerd met Puurs.

Dan is er nog Sint-Amands die gaat fuseren met Puurs omdat de kleine gemeente vindt dat ze niet de financiële draagkracht heeft om alle nodige investeringen te doen zonder de belastingen significant te verhogen.

Overpelt en Neerpelt zullen fuseren in 2019 tot Pelt. Jaak Fransen, burgemeester van Overpelt, verwoordt het zo in de De Standaard:

Aalter en Knesselare fuseren ook, en dat inspireerde Eeklo om actief op zoek te gaan naar een fusiepartner. Helaas waren de buurgemeenten niet zo enthousiast. Daardoor zou Eeklo wel eens de kleinste entiteit van het Meetjesland kunnen worden.

De laatsten in de rij waren Deinze en Nevele. De twee burgemeesters kondigden dit begin juli, tot verrassing van de inwoners, aan op een persconferentie. Dit wordt met 43.000 inwoners de vijfde stad in Oost-Vlaanderen.

Andere gemeenten kiezen voor een “fusie-light”: zo vormen Turnhout, Oud-Turnhout, Beerse en Vosselaar vanaf nu de Stadsregio Turnhout, die intensief gaat samenwerken op het vlak van mobiliteit, economie en toerisme.

Sommigen roepen Genk en Hasselt op om te fuseren tot Limburg Stad en daardoor de derde stad van Vlaanderen te worden, na Antwerpen en Hasselt.

Uiteindelijk worden het dus zeven fusies: Aalter met Knesselare, Puurs met Sint-Amands, Meeuwen-Gruitrode met Opglabeek, Overpelt met Neerpelt, Zingem met Kruishoutem, Lovendegem, Waarschoot en Zomergem en Deinze met Nevele). Toevallig of niet, het zijn allemaal CD&V-gemeenten. Ook met de fusie van 1976 had de CVP de rekeningen goed gemaakt, want met de daaropvolgende verkiezingen boekten ze een klinkende overwinning.

Waarom …

Fusie is een emotioneel onderwerp omdat de meeste mensen zich sterk verbonden voelen met hun gemeente en die gemeente niet graag zien opgaan in een groter geheel. Hoe gevoelig het thema ook is: de meeste experts zijn van mening dat schaalvergroting noodzakelijk zal zijn. 25.000 inwoners lijkt het minimum te zijn om voldoende bestuurskracht te hebben om aan de verwachtingen van de burgers te voldoen. Vlaanderen heeft echt geen 308 sjerpen nodig. De gemiddelde grootte van een Vlaamse gemeente is 20 000 inwoners, dus Berlare is wat aan de kleine kant.

Schaalvergroting betekent meer mogelijkheden

Zal de verplichting om te fuseren binnenkort onafwendbaar zijn? Alles wijst er op dat in de komende jaren de druk om te fuseren tot grotere, en performantere gemeenten, alleen maar zal toenemen.

In de vorige legislatuur probeerde Geert Bourgeois (N-VA), als Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, om gemeenten aan te zetten tot een samensmelting. Maar hij kwam van een kale kermis thuis: op de vage interesse van de Oost-Vlaamse gemeente Kruibeke na, was er toen op lokaal niveau bijzonder weinig animo te bespeuren.

Nu wordt de fusie met zachte hand aangemoedigd. De Vlaamse overheid belooft een schuldovername van 500 euro per inwoner wanneer gemeenten vrijwillig fusioneren.  “Die fusiebonus krijgen ze om orde op zaken te kunnen stellen, financieel gezien”, zegt de woordvoerder van bevoegd minister Liesbeth Homans, Jan van der Vloet. “De gemeenten krijgen daar natuurlijk wel begeleiding rond vanuit onze administratie, zodat ze het niet allemaal zelf moeten uitzoeken. Dat maakt de fusie voor hen toch aannemelijk, want het is de bedoeling dat de gemeenten er sterker uitkomen.”

Toch is er een keerzijde. Johny Vansevenant verwijst ondermeer naar de Nederlandse situatie: de gemeenten in Nederland werden gemiddeld twee maal zo groot als de Belgische, maar hun ambitie werd ook twee maal zo groot. Dure projecten en hooggekwalificeerd personeel zorgen dat de uitgaven hoog blijven en samengesmolten gemeenten kunnen moeilijk hun overtallig gemeentepersoneel afdanken.

Toch weegt dit niet op tegen de efficiëntiewinst en de betere dienstverlening bij een fusie.

En Berlare …

De grootste reden voor de Vlaamse overheid om de fusies te promoten is te komen tot grotere entiteiten van 30 000 tot 50 000 inwoners. En laten de huidige fusies daar nu net niet aan beantwoorden, integendeel, het zijn defensieve fusies om een evidente samensmelting met een grotere gemeente te voorkomen. Zoals het geval is voor Zingem en Kruishoutem met Oudenaarde, voor Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek met Genk en Laarne met Wetteren.

Het is moeilijk te begrijpen: de helft van de Vlaamse Parlementsleden die het fusiedecreet goedkeurden, is ook burgemeester of schepen. Zij onderschreven allemaal de nood aan fusies en de formules die het decreet daarvoor biedt. Maar als puntje bij paaltje komt, doen ze in de eigen gemeente niets.

Postjes en gebrek aan visie remmen fusies tussen gemeenten af

Hoe staat het dichter bij huis? In september lieten de burgemeesters uit onze regio, inclusief Katia Gabriels, weten dat ze geen interesse hebben in een nieuwe fusiebeweging. Wel trekken ze de kaart van nauwe samenwerking, zonder die mogelijke samenwerking te verduidelijken. De Zeelse burgemeester liet evenwel de deur op een kier, Patrick Poppe (Open Vld), vond zijn gemeente met meer dan 20 000 inwoners groot genoeg om alle kerntaken aan te kunnen, maar “Indien een kleinere gemeente met de vraag komt om te fuseren, zijn we echter wel bereid om met hen rond de tafel te zitten.”

Fuseren we straks verplicht met Zele?

Intussen is ook onze politiezone tot de conclusie gekomen dat hun schaalgrootte onvoldoende is om hun taken naar behoren uit te voeren. Politiezone Zele-Berlare gaat intensief samen werken met politiezone Hamme-Waasmunster.

Op dit moment flirt Laarne, tot ongenoegen van Wetteren, met Destelbergen voor een eventuele fusie. Deze keuze is ook ingegeven door de grootte van de partner. Volgens de burgemeester van Laarne:

‘Als je aansluit bij een grote gemeente, heb je maar weinig in de pap te brokken.’

Dit gaat wel in tegen het idee dat ze zouden fuseren met de partners uit hun politiezone (Wichelen en Wetteren).

Met Zele is er intussen wel een intense samenwerking in een gemeenschappelijke politiezone. Het onderzoek van VIVES, Vlaams Instituut voor Economische Samenwerking, over de gewenste gemeentefusies in 2014 koppelde Berlare wel degelijk aan Zele.

Op een pagina van de website van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen kun je per gemeente een ruime informatiefiche vinden en de Standaard goot financiële informatie van de gemeenten in een overzichtelijk kaartje. Zo kun je zelf je oordeel vormen.

Ik zette zelf enkele vergelijkingscijfers op een rijtje:

Bronnen:
http://bestat.economie.fgov.be/
Het Nieuwsblad

Uiteraard zijn, volgens mij, de 3 Donkgemeenten de beste plaats ter wereld , maar we kunnen er samen nog een betere plek van maken.

Hoe pakken we een fusie aan?

Tot besluit

Ondanks dat de fusie van 1976 in Berlare, Overmere en Uitbergen nog steeds niet verteerd is in de geesten van veel mensen, moeten we minstens een nieuwe fusie onderzoeken als een daad van goed bestuur. En graag in alle openheid.

Met opnieuw de woorden van Guy Tegenbos:

De gemeente wordt de regisseur van veel beleidsdomeinen, dat vergt sterkere en dus grotere gemeenten.

In tijden dat gemeenten steeds meer vertrouwen op ondoorzichtige structuren van intercommunales om taken over te nemen omdat ze die niet langer alleen aankunnen, is een fusie een effectievere én democratischere oplossing.

Fusies zorgen ook voor het samensmelten van colleges en gemeenteraden, waardoor ook minder mandatarissen nodig zijn. Dit zou gefundenes fressen voor iedereen die roept dat er teveel “postjes” zouden zijn.

Laten we er dus zelf over na denken, voor dat gedaan wordt in ons plaats. Kiezen we onze eigen huwelijkspartner of wachten we tot we uitgehuwelijkt worden?

Lokale gezagsdragers, haal jullie kop uit het zand en neem je verantwoordelijkheid op! De financiële voordelen hebben we nu verspeeld, straks verspelen we de kansen om onze eigen fusiepartner te kiezen.

En weet je, ook na een volgende fusie zullen de inwoners van Berlare Puitenkloppers blijven, zoals de inwoners van Uitbergen Teutemensen en die van Overmere Smouters zullen blijven.