Geïnspireerd door het artikel van Paul Tarc in The Conversation, Philosopher Hannah Arendt provokes us to rethink what education is for in the era of AI, nam ik het essay van Hannah Arendt over onderwijs er nog eens bij. Na mijn eerste confrontatie met de onderwijsinspectie in mijn huidige rol, moet ik samen met Tarc vaststellen hoe relevant The Crisis in Education uit 1954 nog steeds is.

In een wereld waar ChatGPT huiswerk maakt en TikTok de populairste bron van een ‘snackable’ geschiedenisles is, moeten we dringend de vraag durven stellen: Waar is onderwijs eigenlijk nog voor? De Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt gaf in 1954 in haar essay The Crisis in Education daarop een scherp antwoord. Opmerkelijk genoeg klinkt haar waarschuwing vandaag luider dan ooit, zeker in het licht van de digitalisering én de verstikkende bureaucratisering van het Vlaamse onderwijs.

Arendt stelde dat onderwijs meer is dan kennisoverdracht. Het is de plek waar we jongeren introduceren in een wereld die zij niet zelf hebben gemaakt. Maar wat zien we vandaag? Enerzijds worden kinderen steeds vaker aan hun lot overgelaten in een doolhof van digitale prikkels en AI-oplossingen. Anderzijds verdrinken leraren in een zee van administratie, toezichtformulieren en beleidsnota’s. In Vlaanderen lijkt het onderwijsbeleid meer bezig met het invullen van vinklijstjes dan met het stellen van fundamentele pedagogische vragen.

De leraar is verworden tot ‘dossierbeheerder’ in plaats van gids. Terwijl AI belooft het onderwijs te personaliseren, ontmenselijkt het onderwijsbeleid het werk van de leerkracht door een verstikkend kluwen van regelgeving, kwaliteitslabels en eindtermen.

Arendt zou vandaag niet tegen AI zijn, maar ze zou waarschuwen voor een blind vertrouwen in technologie. AI kan zeker ondersteunen — denk aan gepersonaliseerde leerpaden of ondersteuning bij differentiatie — maar het mag nooit de menselijke interactie en morele begeleiding vervangen.

Onderwijs is, volgens Arendt, conservatief én revolutionair: conservatief omdat het kinderen moet laten kennismaken met de rijkdom van onze cultuur en geschiedenis, revolutionair omdat het hen moet voorbereiden om die wereld te vernieuwen. Laat dat nu precies zijn waar het vaak misgaat: we zijn zo gefixeerd op “21ste-eeuwse vaardigheden” en “competenties” dat we vergeten waarom we die vaardigheden eigenlijk aanleren.

In Vlaanderen zien we een wrange paradox: hoe meer men vernieuwt, hoe complexer en bureaucratischer het systeem wordt. Elke nieuwe onderwijsvernieuwing komt met extra administratie, rapportering en controledwang. In plaats van ruimte te geven aan vakmanschap en persoonlijk engagement, verstikt het beleid het onderwijs met formats en audits.

Wie durft vandaag nog echt af te wijken van het script, om jongeren weerbaar en kritisch te maken in plaats van ze simpelweg door een curriculum te loodsen? Arendt zou zeggen: een samenleving die haar kinderen enkel leert om het bestaande systeem te bedienen, berooft zichzelf van elke toekomst. Dat betekent ook: durven kiezen voor menselijke nabijheid, voor een leraar die begeleidt en grenzen stelt, niet voor AI-gegenereerde evaluatierapporten of een eindeloze stroom aan planningsdocumenten.

Misschien is het tijd dat ons onderwijsbeleid minder dossiers produceert en meer vertrouwen geeft. Minder nadruk op meten, meer aandacht voor betekenis. Geef leerkrachten de vrijheid om vanuit hun eigen stijl, vanuit hun eigen sterktes, de jongeren de kracht te geven om te gaan met de weinig voorspelbare toekomst. Meet niet op input en output, maar op de impact van het leren. Want uiteindelijk willen we toch jongeren die niet alleen weten hoe ze iets moeten doen, maar ook waarom.