Dit artikel schreef ik samen met Nathalie Dullemont voor Samenleving en Politiek.

Lokale overheden zijn, met hun openbare bibliotheken, de belangrijkste actoren in de digitale inclusie van kwetsbare bevolkingsgroepen. Gent toont hoe dat kan.

De coronacrisis zorgde voor een enorme stroomversnelling in de digitalisering. Zowel bedrijven, dienstverleners als de overheid zijn overgeschakeld naar (veel meer) digitale vormen van communicatie en dienstverlening. Burgers moesten noodgedwongen volgen. Een attest bij de gemeente aanvragen, een afspraak maken bij de dokter, een dossier voor tijdelijke werkloosheid indienen, online winkelen, belastingen aangeven, je kinderen op school inschrijven, je gezondheid opvolgen, … alles moest plots digitaal.

Niet iedereen is in staat om zich aan die steeds snellere digitale evolutie aan te passen. Door een gebrek aan digitale vaardigheden en/of aan middelen, of door digitale stress lopen vier Belgen op tien het risico uitgesloten te worden.

Digitale ongelijkheid gaat om veel meer dan enkel het bezit van een computer of internettoegang. Er is ook de kenniskloof: van algemene geletterdheid (een mail kunnen opstellen, informatie opzoeken), over het al dan niet kunnen werken met de computer, tot weten welke internetbron je al dan niet kan vertrouwen.

De Digimeter windt er geen doekjes om: meer dan 95% van de mensen heeft (eventueel via vrienden of een publieke computer) toegang tot het internet, maar dat betekent niet dat ze ook volop digitaal kunnen functioneren en participeren. Zo’n 24% van de Vlamingen geeft aan dat ze moeite hadden met het omschakelen naar digitaal tijdens de lockdown. Ook solliciteren, online formulieren invullen om uitkeringen te krijgen, online aankopen en digitale bankzaken zijn voor veel mensen niet evident.

Er is ook de digitale stress bij kwetsbare mensen, door niet over de noodzakelijke vaardigheden te beschikken om de meest elementaire digitale handelingen te verrichten en het gevoel daarbij alleen te staan. Sociale ondersteuning van die kwetsbare mensen bij het verwerven van kennis over digitale technologie is daarom zeer belangrijk.

UITSLUITING

Digitale ongelijkheid leidt tot uitsluiting, waarbij mensen bepaalde rechten mislopen omdat die via digitale weg moeten worden verworven. Ze heeft gevolgen voor de economie, omdat steeds meer handelsverrichtingen via het internet verlopen. En ze heeft ook gevolgen voor het onderwijs door de steeds hogere verwachting dat studenten te allen tijde over een degelijke internetverbinding beschikken. Niet evident met onze hoge telecomprijzen.

Scholen stellen leerstof en oefeningen ter beschikking via onlineleerplatformen, zoals Smartschool. Die worden niet alleen gebruikt als leerplatform, maar ook als communicatie-instrument met de ouders. Voor kwetsbare ouders kan dit aanvoelen als een nieuwe vorm van uitsluiting. Men gaat immers uit van drie uitgangspunten, die verre van evident zijn: een computer thuis, internettoegang en de vaardigheden om daarmee aan de slag te gaan.

Ten slotte heeft de digitale kloof ook grote sociale gevolgen omdat steeds meer contacten met familie en vrienden via digitale weg verlopen. Het verhindert hen dus aan de samenleving te participeren.

Bepaalde keuzes in de digitalisering zijn ‘mooie’ cases van ‘uitsluiting-by-design’. Een bekend voorbeeld is de keuze voor het M-ticket als goedkoopste ticket van De Lijn. Daar heb je een smartphone met mobiele data en een betaalapp voor nodig. Het is veel complexer dan het oude sms-ticket dat merkelijk duurder is. Wie geen gebruik kan of wil maken van die digitale diensten wordt alsmaar meer met hogere tarieven geconfronteerd. Ook de overheid gaat mee in die digitaliseringstrend.

Dat zorgt voor onbedoelde discriminatie op basis van digitale merites. De blinde digitaliseringspush leidt tot frustratie en ongenoegen, omdat de verantwoordelijkheid om te kunnen omgaan met deze digitale diensten helemaal op de schouders van burgers is terechtgekomen.

Verder lezen.

NATHALIE DULLEMONT – Beleidsmedewerker sociaal beleid, armoedebestrijding en ouderenzorg op het kabinet van Rudy Coddens (Vooruit) in Gent

JAN VAN HEE – Docent, onderzoeker en opleidingscoördinator aan de Arteveldehogeschool Gent

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 9 (november), pagina 26 tot 31